Onderzoek naar de creatieve leerkracht

Hoe houd je leerlingen gemotiveerd en bij de les? Mees Kees- de meester uit de populaire boeken (en films) van Mirjam Oldenhave- heeft het antwoord. Niemand in zijn groep hoeft moeilijke dingen te doen. Tom, die niets liever doet dan rekenen, maakt alle lastige sommen op het bord en zijn klasgenoten schrijven de antwoorden over. Voor een toets  wordt er eerst gedobbeld om te bepalen hoeveel fouten iedereen moet maken om de uitslag geloofwaardig te houden. En als spelling pittig is, houdt meester Kees een wedstrijd wie de meeste missers kan maken in een dictee. Zijn leerlingen komen hoe dan ook allemaal met veel plezier naar school. (Bron: Studio Stampij. (2015, maart). Zo wordt leren leuk! PrimaOnderwijs.nl, p. 11)

Natuurlijk wil elk kind in de klas van Mees Kees zitten. Daar is het namelijk altijd leuk. Maar hoe realistisch is dit in het echte leven?

Hier ga ik onderzoek naar doen. Ik zoek uit hoe je een les op een creatieve manier leuk én betekenisvol kan maken voor de leerlingen uit je klas, maar ook nog eens leuk voor jezelf!

Al jarenlang zijn leraren, makers van educatieve methoden, schoolbesturen en onderwijsdeskundigen op zoek naar het antwoord; hoe maak je leren leuk? En is leuk wel het ultieme criterium? Of is het leren op zich veel belangrijker? Moet een les leuk zijn om er iets van op te steken?

Monique Volman, hoogleraar Onderwijskunde aan de Universiteit Amsterdam, vindt dat onderwijs niet altijd leuk hoeft te zijn. Het is immers geen entertainment of ontspanning. Betekenisvol onderwijs bieden, dat is veel belangrijker.

Betekenisvol onderwijs is iets anders dan leuk onderwijs. Leren is nu eenmaal niet altijd leuk. En dat hoeft ook helemaal niet. Al kan betekenis vol onderwijs ook heel leuk zijn. (Bron: Studio Stampij. (2015, maart). Zo wordt leren leuk! PrimaOnderwijs.nl, p. 12)

Onder betekenisvol leren verstaan we wat aansluit op de belevingswereld van de kinderen en wat ze interessant vinden, maar ook hoe zij zich maatschappelijk kunnen ontwikkelen. Met spullen uit het dagelijks leven kun je een les al heel betekenis vol maken. Neem bijvoorbeeld de moestuintjes die je bij de Albert Heijn kan sparen. Deze kun je heel goed gebruiken bij een reken- of natuur les. Hierbij kun je de volgende vragen hanteren: Hoeveel kost een plantje? Of: Hoe groeit een plant? En wat heeft het nodig om te kunnen groeien? Zo krijgt de les betekenis want ze zijn toepasbaar in het dagelijks leven.

Als je kinderen duidelijk kunt maken waarom het belangrijk is om iets te leren verhoogt dat hun motivatie. Waarom moet je leren lezen? Omdat je op die manier de wereld leert begrijpen. Waarom leer je schrijven? Omdat je op die manier de wereld kunt bereiken. Als je kinderen laat zien wat hun perspectief is, stimuleert dan enorm. (Bron: Studio Stampij. (2015, maart). Zo wordt leren leuk! PrimaOnderwijs.nl, p. 12)

Moet een les leuk zijn om de stof beter te onthouden?

Gerdineke van Silfhout, Jacqueline Evers-Vermeul en Ted Sanders vroegen zich dit ook af en deden onderzoek onder 164 vmbo-leerlingen. Zij deden onderzoek naar de vraag of verhalende teksten de lesstof beter bleef hangen dan bij een zakelijke opsomming van de te leren feiten. Ze gaven de leerlingen 3 verschillende geschiedenis teksten in verschillende varianten. In de eerste tekst werd de leerstof verteld, ervaren en meegemaakt door een historisch persoon. De tweede tekst werd verteld door een fictief persoon die verschillende dingen meemaakt en de derde tekst was een zakelijke tekst met alleen de leerstof. Na het lezen van de tekst en de beantwoordde vragen, bleek dat de vmbo- leerlingen de zakelijke tekst het best hadden begrepen.  Bij de andere teksten vonden de leerlingen het moeilijk om de hoofd- en bijzaken te scheiden.

(Bron: Gerdineke van Silfhout, Jacqueline Evers- Vermeul, & Ted Sanders (z.j.). Effectieve leerteksten in het vmbo. Hoe leuk moet je het maken? Geraadpleegd van https://www.schrijfgemak.nl/wordpress/wp-content/uploads/2013/10/Didactief_identificatie_20140205.pdf)

Je kan een les zeker ‘leuk’ maken, maar tot een bepaalde hoogte. Zorg ervoor dat je je doelen in het zicht houdt! Het behalen van deze doelen is immers het  belangrijkste!

Een hele andere kijk op het ‘betekenisvol leren’ is de verwondering als uitgangspunt. Ook hier zijn er bepaalde leerdoelen. Alleen de weg ernaar toe is hierbij voor elke leerling anders. Er wordt uitgegaan van de verwondering van de leerling. Vanaf dat punt zoeken de leerlingen een weg naar meer kennis. Zo maken we de kinderen er meer van bewust dat ze werken aan hun eigen ontwikkeling. Ook dit is goed voor hun motivatie. Het leren is namelijk leuk! (Bron: Leijen, B. (2015, maart). Verwondering als uitgangspunt. PrimaOnderwijs.nl, p. 14.)

Maar hoe pak je dit aan?

Dit kan op verschillende manieren. Bijvoorbeeld: bij geschiedenis ben je bij het thema ‘Tweede wereldoorlog’. Hier kan je ene heel leuk project mee maken. Ga met de kinderen hierover brainstormen. Wat gebeurde er? Wie waren belangrijke personen? Wat waren belangrijke plaatsen etc. Noteer alles op het bord. Splits daarna de klas op in groepjes. Elk groepje mag een onderwerp uitkiezen waarover zij meer over willen weten. De kinderen krijgen een aantal weken om  het eindproduct in elkaar te zetten. Laat de kinderen zelf bedenken hoe ze dit willen doen. Bijvoorbeeld d.m.v. een PowerPoint presentatie, een filmpje, een toneelstuk, een stop- motion en noem maar op. Laat hun fantasie de vrije loop gaan. Zo lang ze maar bij het doel blijven, namelijk: het gaan verdiepen in het onderwerp. Aan het einde van het project laat je de kinderen dit aan elkaar presenteren. Zo leren ze van elkaars onderwerpen. Dit maakt een les/ onderwerp leuk en betekenisvol!

Maar is dit voldoende? Maakt dit school weer leuk?

Het antwoord hierop is nee. Al geef je nog zulke creatieve/ leuke/ betekenisvolle lessen. Dit betekent niet meteen dat school leuk is. Maar hoe zorg je er dan voor dat school wel leuk is?
Het antwoord hier op is door oprechte interesse te tonen in de kinderen en het leuk te houden in de klas. 

Natuurlijk kan je grappen maken in de klas. Maar waarborg je grenzen. Zo lang je duidelijk je grenzen aangeeft is dit mogelijk. Zo weten de kinderen waar ze aan toe zijn. Dit draagt bij aan het pedagogisch klimaat in de klas. De kinderen kunnen zich veilig voelen en zichzelf zijn. Natuurlijk kan je niet de hele dag grappig zijn. Dan zou het een chaos worden. Maar pak de kleine momentjes. Bijvoorbeeld als de kinderen binnenkomen. Geef ze allemaal een hand en kijk ze aan. De kinderen weten dan allemaal dat ze even ‘gezien’ zijn. Die kleine aandacht momentjes zijn ontzettend belangrijk in het waarborgen van een pedagogisch klimaat. Ook zie je dan ontzettend veel. Je ziet in één oogopslag hoe het met de kinderen gaat. Wat ook erg belangrijk is, is om met de kinderen te praten. Neem de tijd om met ze over het weekend te praten of over de leuke/ minder leuke dingen die ze hebben meegemaakt. Toon oprechte interesse. En kom steeds terug op het verleden, op de dingen die de kinderen hebben meegemaakt; hoe was je wedstrijd in het weekend? Je vertelde vorige week dat het niet zo goed ging met oma, hoe het gaat het nu met haar? Etc.
Zo merken de leerlingen dat je echt naar hun luistert en dat je het belangrijk vind om te weten wat de kinderen beleven. Die interesse waarderen ze enorm.

Speel met materialen/ muziek/ proefjes…Laat het borrelen en bruisen!

Niets is zo leuk als de praktijklessen. De kinderen gaan lekker met hun handen aan de slag. Natuurlijk is dit niet altijd mogelijk, maar pak je momenten! Proefjes kun je heel goed uitvoeren tijdens de lessen natuur en techniek. Bijvoorbeeld: hoe werkt een magneet? Ga het uitzoeken met de kinderen! Zorg dat je magneten hebt en kijk maar wat er gebeurt. Met dit soort lessen kun je ontzettend leuke dingen doen. Heb je de materialen niet in huis? Kijk dan of het mogelijk is dat je een gastdocent uitnodigt of zorg voor een educatief uitje. Speel maar met proefjes etc. Dit vinden kinderen geweldig!

Muziek in het onderwijs is ook zo ontzettend belangrijk. Muzikaliteit is in vele opzichten ontzettend belangrijk. Muziek werkt ontspannend/ rustgevend, maar de kinderen kunnen er ook ontzettend creatief van worden. Muziek in het onderwijs betekent natuurlijk niet zet de radio maar aan en luister er even naar. Nee. Laat de kinderen ervaren. Geef ze maar eens wat instrumenten. Laat ze ervaren hoe leuk muziek kan zijn, en hoe belangrijk het is. Onder andere je hersenen, algemene leervaardigheden, cijfers, life skills, persoonlijke vaardigheden en creativiteit hebben baat bij muziekonderwijs.Dit zie je heel mooi terug in deze infographic:

                                                                              

Voor een duidelijker beeld van de infographic kunt u de volgende bron aanklikken:

(Bron: Koppel, B. (2013, 14 oktober). Infographic: het belang van muziek in het onderwijs. Geraadpleegd van https://www.tumult.nl/infographic-het-belang-van-muziek-in-het-onderwijs/ )

Laat de kinderen ervaren!

Maar naast dit alles:

Durf je methoden en planningen los te laten. Maak je eigen lessen!

Dit klinkt natuurlijk ontzettend eng. Je immers bepaalde dingen echt uitvoeren en ook nog eens binnen een bepaalde tijd. Wees niet bang want dit kan gewoon! Methoden zijn gemaakt als een houvast voor de leerkracht. Binnen een bepaalde tijd moet je een aantal doelen met de kinderen hebben behaald. Hier is een methode op gebaseerd. Methodes zijn zo in elkaar gezet dat alles precies voor je uitgestippeld is. Alle doelen zijn er in verwerkt, er is een hele planning voor je gemaakt en er staan zelfs differentiatielessen in voor de onder, midden en boven stromers in je klas. Niets is zo veilig als een methode. Maar wie zegt dat een methode ook goed is? Maakt de methode het betekenisvol voor de kinderen? En voor jezelf? Het is makkelijk…maar blijft het lesgeven dan ook leuk als alles voorgekauwd wordt? Ik ben van mening dat dit niet zo is. Haal die voorgekauwde planning maar door de papierversnipperaar. En die methode? Gooi die maar in de kast. Het enige wat je nodig hebt zijn de leerdoelen voor de kinderen die je moet behalen. De rest kan je helemaal zelf indelen! Natuurlijk zal het geheel ontwerpen van je eigen les twijfels oproepen bij de directeur/ inspectie/ de ouders en het schoolbestuur. Je hebt immers het idee dat zij continue over je schouders meekijken. Bewijs maar dat zij verkeerd zitten en laat ze zien hoe het ook anders kan! Zorg dat je je plan tot in de puntjes hebt uitgewerkt en begin nooit onvoorbereid!  Laat je creativiteit de vrije loop! Experimenteer.. Doe het maar. Begin niet meteen te groot maar bouw het op. Vind je het eng om meteen die methode los te laten? Begin stap voor stap. Zorg eerst voor een creatieve halte in je les en in je didactische route. Daarna twee haltes en zo steeds meer totdat je de methode de kast in kan schuiven en je je eigen lessen kan creëren. Natuurlijk kost dit meer inspanning, creativiteit en moeite. Maar de energie en de waardering die je ervoor terug krijgt is onbetaalbaar!

Beweging:

Je kent het verhaal wel… die kinderen zijn zo druk! Het zal wel door het weeromslag komen… Ja, donderdag he… het is bijna weekend dan zijn ze altijd druk.

Natuurlijk zijn er dagen die drukker zijn en wanneer de kinderen wat meer wiebelig zijn. Maar laat ze maar. Dit moet je niet afstraffen. Zij kunnen er immers ook niks aan doen. Probeer hier goed op in te spelen. Dit kan heel goed door energizers. Dit zijn hele korte spelletjes (meestal rond de 5 á 10 minuten) waar de kinderen even lekker kunnen bewegen en even hun energie kwijt kunnen. Ook zullen er altijd kinderen zijn die wat meer bewegen in de klas. Maar dit mag! Niet alle kinderen hoeven kaarsrecht te zitten in de klas. Precies zoals jij dat wilt. En het betekent ook niet meteen dat een kind ADHD heeft. Het is aan jou  om hier goed op in te spelen. Om goed te kunnen begrijpen wat ik bedoel raad ik iedereen aan om de film: ‘Brammetje Baas’ te bekijken. Hierin zal je heel goed terug zien dat sommige  kinderen het nodig hebben om even te bewegen en dat het niet fout is. Brammetje Baas bekijken vind ik voor iedere leerkracht ontzettend belangrijk om te kijken. Zo zie je ook wat dit met het kind doet.

Creativiteit

Think out of the box! Een robot maken onmogelijk? Welnee… niets is onmogelijk. Vaak wordt ‘knutselen’ gezien als niet belangrijk of je laat de kinderen iets maken wat binnen een kwartier af kan zijn, want ja… ben je daar ook weer vanaf. Dit is een probleem waar helaas veel basisscholen tegenaan lopen. Veel leerkrachten zijn zo gefocust op het behalen van de doelen van hun zaakvakken dat het ouderwetste knutselen vaak vergeten wordt. Vaak weten leerkrachten niet dat aan knutselen enorm veel doelen zijn verbonden:

Knutselen stimuleert de creatieve ontwikkeling van het kind. Het daagt uit tot waarnemen en denken; hoe zit iets in elkaar?, waar begin ik? en hoe ga ik verder? Het vergroot de ruimtelijke oriëntatie. De motorische vaardigheden getraind. Door te knutselen wordt geleerd moeilijkheden aan te pakken, door te zetten, uit te proberen, vindingrijk te zijn. En samen knutselen bevordert onderlinge contacten met andere kinderen door samenwerken, materiaal delen en elkaar helpen.

Maar het allerbelangrijkste voor een goede leerkracht is:

BLIJF BIJ JEZELF! EEN BLIJE LEERKRACHT IS NAMELIJK OOK EEN BLIJE LEERLING!