Amber de Zwart

Als je in het begin van het jaar aan mij had gevraagd, ‘wat is creativiteit?’. Dan zou ik gelijk aan knutselen moeten denken, maar nu wij al een paar weken bezig zijn met dik blok over creativiteit ben ik er achter gekomen dat het veel breder is dan dat ik dacht.
Creativiteit zit in iedereen, maar niet op dezelfde manier. Iedereen heeft andere kwaliteiten binnen creativiteit, de een denkt creatief en de ander maakt creatieve dingen. Bij allebei is het belangrijk dat je begrijp maakt van je fantasie.
Ik vind dat eigenlijk alles wat je doet is creatief, want je doet het op je eigen manier, en niemand zal het precies hetzelfde doen.
Er wordt ook onderscheid gemaakt in creativiteit tussen ‘type 1’ en ‘type 2’.Type 1 is dat je je creativiteit hebt voor jezelf, dus bijvoorbeeld tekeningen die je op school maakt of zelfgemaakte kunstwerken thuis. Type 2 is dat je creatief bent voor de maatschappij, bijvoorbeeld schilders en beeldhouders. 
Ik ben natuurlijk zelf ‘type 1’, ik teken graag en schilderen vind ik ook heel leuk. 

Op de basisschool vond ik het altijd super leuk om te knutselen en te verven, dan was ik altijd blij als we weer handvaardigheid hadden. Er is mij nooit verteld of ik daar goed of slecht in was, het ging er juist om of ik het mooi vond. En natuurlijk vond ik het zelf mooi.
Voor deze opleiding heb ik weinig met die manier van creativiteit gedaan, dit blok is weer de eerste keer dat ik teken in 6 jaar. En nu merk ik pas weer hoe leuk het eigenlijk is om zo met creativiteit bezig te zijn.
Je hebt ook de andere kant van creativiteit, dat is het creatief denken. Oplossingen vinden voor problemen. Met sommige dingen kan ik goed oplossingsgericht denken, bijvoorbeeld als er iets kapot is en ik kan het zelf niet vervangen, 'hoe los ik dat dan op?'
Maar ik weet zelf nog niet zo goed waar mijn eigen creativiteit ligt, of ik nou beter ben met mijn handen of met mijn hoofd. Ik denk wel veel, dat is wel een proces, maar met creatieve gedachtes duurt het altijd wel even. Meestal zit mijn idee in mijn hoofd, maar moet ik het er nog wel uit krijgen. Mijn creativiteit komt het beste opgang als ik kan experimenteren, ik wil graag dingen uitproberen en het zo dan op mijn eigen manier leren. Ik vind het moeilijk om keuzes te maken dus convergeren is voor mij altijd lastig.
Tijdens mijn stage ben ik er achter gekomen dat je in je manier van les geven ook erg creatief kunt zijn. En dat het belangrijk is als leerkracht dat je gebruik maakt van de 21st century skills, waardoor je de leerlingen kunt prikkelen en uitdagen om dingen op een leuke manier te leren. Ik ben daarom ook bezig geweest met filmpjes en foto’s in mijn lessen te gebruiken waardoor ze eerst kunnen waarnemen. En tijdens de lessen probeer ik de leerlingen zo veel mogelijk te laten experimenteren en zelf te laten divergeren over welke oplossingen je allemaal hebt.

Voor het ontwerpen van een creatief in gevulde les, keek ik eerst naar de leefwereld van de leerlingen. Zo kwam ik er achter dat als je ouder wordt je anders naar jezelf gaat kijken. Daarom heb ik gekozen voor een les in het kader van levensbeschouwing. Met als doel, het bewust worden van jezelf.

De leerlingen kregen 3 blaadjes, twee witte A5-jes en een rood A3.
Op het ene A5 tekende ze zichzelf en op het andere A5 papier schreven ze hoe zij zichzelf zien.
De klas was verdeeld in 3 groepen, dus ik begon bij de eerste groep uit te leggen wat de opdracht was. Ik liet ze vrij in hoe zij zichzelf willen tekenen. Maar gek genoeg maakte allemaal een tekening van hun gezicht. Ik merkte dat ze het moeilijk vonden om over zichzelf te schrijven, want ze vroegen wat ze op moesten schrijven. Ik probeerde ze daar in te sturen door te vragen wat vind je goed aan jezelf en wat vind je minder goed aan zelf. Maar sommige kwamen daar nog niet uit, dus toen gaf ik wat voorbeelden. De eerste groep heeft met dingen opschrijven over zichzelf dan ook het minste op geschreven.
Bij de tweede groep, gaf ik tijdens de uitleg gelijk voorbeelden en manieren van jezelf omschrijven. Dat hielp de leerlingen duidelijk tijdens het maken van de opdracht, ze konden gelijk wat dingen opnoemen en als ze het niet wisten vroegen ze aan elkaar wat de ander goed en minder goed vind.
Bij de derde groep deed ik tijdens de uitleg precies hetzelfde, alleen toen ze aan het werk waren zei ik af en toe nog wat voorbeelden en zei ik ook wat ik over mijzelf zou opschrijven.

Het resultaat was erg leuk, ze hadden heel goed hun best gedaan. Toen alles af was ben ik de omschrijvingen gaan voor lezen en de klas laten raden over wie het ging. En als ze er niet uitkwamen liet ik de tekening zien. De meeste waren voor de klas heel duidelijk en sommige hadden dingen opgeschreven die andere niet wisten.

Ze kregen de opdracht om een schilderij te maken over gevangen in de oorlog, omdat ze met geschiedenis bezig zijn met de tweede wereld oorlog. De enige eis die gesteld werd, is het gebruiken van sombere kleuren.

Het zijn allemaal hele verschillende schilderijen geworden. De tekening die op de foto rechts onderin hangt viel mij op omdat de lucht met veel kleuren getekend is. Dus ik vroeg aan de leerling waar er vrolijke kleuren waren gebruikt. De leerling zei dat dat de ontploffingen en schoten waren die daar gelost werden, heel de lucht hangt dan vol met rook en je ziet het vuur van ontploffingen. Verder vroeg ik nog wat die persoon op het schilderij aan het doen was, het meisje dat je ziet staat buiten in het donker te werken. Je ziet dat het zich in de nacht afspeelt omdat de achtergrond heel donker is en er brand ligt in het gebouw achter haar. Ik vroeg ook hoe zij op het idee was gekomen om dit te maken. Ze zij dat alle Joden dag en nacht moesten werken en als ze niet meer konden werden ze dood geschoten. En daarom wilde ze duidelijk maken dat er ook ’s nachts doorgewerkt moest worden.
Op de bovenste rij hangt een schilderij waar je weinig op kan zien, alleen maar schimmen. Dus ik vroeg aan de leerling wat er op het schilderij te zien is. De leerling zei dat je een persoon ziet, die voor de Duitsers helemaal niet meer bestaat en daarom is alles met schimmen gemaakt. Waarschijnlijk hebben de Duitster die persoon niet meer nodig voor hun werk. Er zitten verschillende grijs tinten in omdat het toen een hele donkere tijd was. Ik vroeg aan de leerling hoe hij op dit idee was gekomen. Hij zei dat de Joden voor de Duitsers geen mensen waren maar dingen. En daarom heeft hij op het schilderij de persoon onherkenbaar gemaakt omdat het voor de Duitsers toch niet uitmaakte.

De leerlingen zijn bezig met het onderwerp ‘verschillende talen’ bij het vak taal. Daarvoor gaan ze met tweetallen een ontwerp maken van een website die te maken heeft met de dierentaal. Ze mogen zelf kiezen of het gaat over één dier, over meerdere of over alle dierentalen. En ze mogen de website teken of plaatjes printen.

Om ideeën op te doen over een website, liet de leerkracht een aantal websites zien. Dat is de eerste stap van creativiteit, het waarnemen. Daarna kregen ze een A4 met alleen een balk erop waar het webadres in moet komen te staan.
Je zag dat sommige begonnen met divergeren, ze dachten na over wat ze allemaal als onderwerp kunnen kiezen. En daarna gingen ze convergeren, dus het kiezen van het beste idee. Andere begonnen gelijk met kaderen omdat ze al precies wisten welk onderwerp ze gingen doen en gingen dus nadenken over wat ze er mee willen doen.
Het opnieuw waarnemen zag je ook duidelijk terug komen, doordat ze plaatjes van dieren op gingen zoeken en die dan na tekenen op hun vel papier. Dat is ook een stuk van experimenteren, want veel werd ook weer uitgegumd.
Er kwam een hoop verbeelding bij kijken want je hoorde het ene idee naar het andere voorbij komen. Sommige hadden er al een hele voorstelling bij.
Het focussen gebeurde bij veel leerlingen heel vaak omdat ze iedere keer opnieuw gingen focussen bij een nieuw idee.
Het vorm geven werd pas op het laatste moment echt afgerond, want veel hadden nog meer ideeën om er aan toe te voegen.
Bij het presenteren kon je duidelijk zien wat de bedoeling was en dat konden ze ook goed verwoorden.

Ze hebben goed met elkaar kunnen samenwerken, af en toe waren er discussies over wat er allemaal op het papier mag komen te staan, maar daar kwamen ze wel uit. Ze waren erg ijverig bezig aan de opdrachten en kwamen met veel verschillende ideeën om het naar hun eigen hand te draaien. Je zag dat ze ook nieuwsgierig waren naar elkaars werk, ze kijken bij elkaar en gaven elkaar tips. 

Tijdens het college op school hebben wij na moeten denken over het werken met andere werkvormen. Samen met het leerteam hebben wij bedacht om de leerlingen te laten discussiëren in de werkvorm van een binnen en buitenkring.

Ik heb bij mij in de klas twee stellingen gebruikt van het jeugdjournaal: ‘Lollig doen hoort niet bij de politiek’ en ‘Artiesten mogen best liedjes maken die op elkaar lijken’. Eerst vertelde ik dat we gaan oefenen met discussiëren, en dat je daarbij altijd twee partijen nodig hebt. Ik begon met de stelling ‘Lollig doen in de politiek kan echt niet’. Dus ik vroeg ‘wie is het daar mee eens?’. Bijna heel de klas was het er mee eens. Ik vroeg aan de leerlingen of er een aantal bij waren die de andere kant durfde te verdedigen, zodat de klas eerlijk verdeeld is. Gelijk staken een hele hoop leerlingen hun hand op.
Ik vroeg of ze alle tafels aan de kant wilden schuiven en daarna een binnen en buitenkring gaan maken. Al snel merkte ik dat de leerlingen niet wisten wat een buiten en binnenkring was. Daardoor werd het even heel druk. Ik legde uit wat het was en de leerlingen ging eerlijk verdeeld staan en begonnen met discussiëren. Na 5 minuten liet ik ze wisselen van partner. Toen de andere 5 minuten over waren, vroeg ik wie er van gedachten veranderd was. Een aantal staken hun hand op, en ik vroeg waardoor ze van gedachten waren veranderd. Er kwamen sterke argumenten uit.
Ik gaf ze de tweede stelling, en gelijk begonnen ze te discussiëren. Na 5 minuten liet ik ze weer wisselen van partner. Aan het einde vroeg ik weer wie er nu van gedachten is veranderd en waardoor dat dan komt.
Ze hebben allemaal erg goed mee gewerkt en sommige waren soms iets te enthousiast waardoor het volume een beetje omhoog ging. De volgende keer probeer ik daar beter op te letten, door daar van te voren duidelijk afspraken over te maken.

 

Doordat ik tijdens de creatieve les wil proberen alle processen van creativiteit langs laten komen.

Daarom ben ik begonnen met het laten zien van drie verschillende abstract schilderijen zodat ze kunnen waarnemen en ideeën op kunnen doen. Bij het eerste schilderij vertelde ik dat je met abstract schilderen iets schildert dat in het echt niet kan. Het eerste schilderij was daarbij heel duidelijk omdat je een gezicht ziet, dat is realistisch maar de kleuren op het gezicht maakt het abstract. Bij de andere twee schilderijen vroeg ik wat de leerlingen er in zagen. Vooral bij het eerste schilderij kreeg ik verschillende reactie: een danseres (wat ik er ook in zag), lichten van auto’s op de weg, een fee, een auto die over een lange weg rijdt en een draak die vuur spuwt. Bij het tweede schilderij zagen ze een mannetje met een gitaar, een mannetje aan tafel, een mannetje met een hond en een mannetje met een trompet.
Ik vertelde aan het einde van de PowerPoint dat ze nu zelf een abstract schilderij gaan maken. Dol enthousiast gingen ze een rij maken bij de deur.

In het handvaardigheidlokaal had ik voor iedereen een vel A3 papier klaar gelegd, op iedere tafel stonden kwasten, potjes verf en een pot met water. Er waren er een paar die meteen begonnen met schilderen, dat zijn de echte doeners. Ik gaf de leerlingen de ruimte om te convergeren en divergeren, zodat ze weten wat ze gaan maken. Bij deze opdracht werden ze uitgedaagd om hun fantasie te gebruiken tijdens het schilderen en tijdens het bekijken van de andere schilderijen. Een aantal waren er bezig met experimenteren, maar omdat ze van mij geen nieuw blad kregen moesten ze hun fantasie gebruiken om er dan iets anders van te maken. In een deze zelfstandige opdracht kun je goed de individuele vaardigheden zien, die ze al hebben ontwikkeld. Hier laat ik een aantal schilderijen zien, waar ze zelf allemaal heel trots op zijn.

Je merkt dat hoe ouder leerlingen worden hoe minder ze gestimuleerd worden om creatief te denken. Leerkrachten houden zich aan de methode en wijken daar niet vanaf. Op de middelbare school krijgen de leerlingen af en toe handvaardigheid, maar op andere gebieden kunnen ze zich dan niet hun creativiteit verder ontwikkelen.

Daarom vind ik dat leerkrachten meer moeite moeten doen om de leerlingen te blijven stimuleren in het creatieve denk proces. En daar omheen dus lessen te bedenken waar creativiteit optimaal in benut wordt. Zowel met opdrachten en vraagstellingen (waarbij ze gebruik maken van ‘problem finding’ en ‘problem solving’), als met beeldende lessen waar ook veel creativiteitsbevorderende factoren in zitten op het gebied van ontwikkelen van creativiteit uiten. Dat leren ze het beste door dat op een actieve manier te doen en in verschillende werkvormen tijdens de les, ze laten samenwerken maar ook opdrachten zelfstandig om ook zo hun individuele vaardigheden te kunnen ontwikkelen. En te zorgen dat de leerlingen enkele onderdelen van de 9 stappen van creativiteit doorlopen, zo kunnen de leerlingen optimaal functioneren binnen het creatieve proces. Daarvoor moet een leerkracht vindingrijk en fantasierijk zijn, om de leerlingen daar nieuwsgierig naar te maken.